Slik jobbar Kripos med å avdekke krigsforbrytelsar

– Hei. Eg jobbar som etterforskar ved Kripos. Passar det å prate no?

Kripos-etterforskaren ringer ein ukrainsk flyktning her i Norge.

– Eg kontaktar deg fordi du kan vere eit potensielt vitne til krigsforbrytelsar i Ukraina, fortset ho.

Etterforskaren må vere anonym av omsyn til sikkerheita.

3200 vitne har meldt seg

Målet med samtalen er å hente inn ytterlegare informasjon basert på tips frå flyktningen sjølv. Alle flyktningar som blir registrert ved eit av dei norske registreringssentera, får informasjon om korleis dei kan melde frå om krigsforbrytelsar.

– Per no er det cirka 3200 vitne som har meldt seg til oss, som er et høgt tal, seier Tone Lill Solstad.

Ho leiar seksjon for internasjonale forbrytelsar ved Kripos.

3200 utgjer nesten fem prosent av dei dryge 66.000 ukrainarane som har flykta til Norge sidan fullskalainvasjonen i februar i fjor.

Solstad legg til at Norge får inn fleire tips enn andre samanliknbare land.

– Det kan komme av at vi har ei aktiv registrering der flyktningane blir oppfordra til å dele informasjon allereie når dei kjem til landet.

Skakande skildringar

Solstad understrekar at det sjølvsagt er frivillig å registrere informasjonen.

– Men vi er jo glade for at såpass mange allereie har gjort det.

Tipsa blir så systematiserte, og mange av flyktningane blir deretter kontakta slik at dei kan gi ytterlegare detaljar.

Det som kjem fram, skakar sjølv garva etterforskarar.

– Eg har jobba med dette i mange år, men dette er det verste eg har høyrt, fortel etterforskaren, som må vere anonym.

Seksjonsleiar Solstad seier dei har fått tips om svært mange ulike krigsforbrytelsar.

– Det er alt frå frihetsberøving til drap, tortur og seksuelle overgrep. Det vi les om i media, dei historiene har folk har med seg hit, seier Solstad.

Blei angripen

Viktoria (38) er blant dei som ønskjer å hjelpe politiet.

– Fordi det gode må vinne over det vonde, seier ho bestemt.

Frå det trygge Tønsberg, fortel ho om ein kamp på liv og død i heimbyen Rubizjne. Byen ligg i Luhansk fylke aust i Ukraina, og blei bombardert frå krigens første dag.

Tobarnsmora og familien søkte tilflukt i bomberom, men heller ikkje der var dei trygge.

– Vi skreiv med store bokstavar: Her er sivile. Men dei bomba likevel, seier Viktoria.

Den eine gongen var eksplosjonen så kraftig at den solide metalldøra blei blåst inn.

– Trykket kasta meg fleire meter bakover, fortel Viktoria.

– Ingen militære mål

Ho understrekar at det ikkje fanst militære mål i området. Likevel blei det meste lagt i grus i dei konstante russiske angrepa. Dei vaksne i bomberommet bytta på å gå ut for å finne mat og vatn.

– Men ikkje alle kom tilbake, seier 38-åringen.

Ho seier vidare at ho sjølv blei vitne til fleire sivile blei drepne under hennar turar for å skaffe proviant. Ute i gatene, låg det døde overalt.

– Det var vanskeleg å forstå, å akseptere. Det var som ein skrekkfilm. Eg klarte ikkje å tru at det verkeleg skjedde.

Deretter inntok russiske soldatar byen. Då starta ein ny form for terror.

– Dei begynte å gå ned i kjellarane for å leite etter kvinner. For å valdta dei.

Så kom soldatane til tilfluktsrommet der Viktoria søkte tilflukt med sine to døtrer på 16 og ni år.

Overfallen med døtrene som vitne

– Ein av soldatane tok tak i håret mitt og begynte å dra meg ut av kjellaren. Min yngste dotter løp gråtande etter meg, fortel Viktoria.

38-åringen forsøkte å slå frå seg, og klarte å bite soldaten til blods.

– Han slo meg, men dottera mi skreik så høgt at han slapp meg.

Traumet sette djupe spor hos døtrene. Men dessverre var marerittet langt frå over.

– Soldatane fortsette å komme til kjellaren. Dei slo mennene, og tok med seg kvinnene, fortel Viktoria.

– Det er kvinner som blei valdtekne så ofte og på ein slik måte at dei gjekk frå vettet.

Blei vitne til drap

Ho fortel at dei trygla om å få forlate byen, men russarane nekta.

Ein dag kom soldatane og henta alle i bomberommet. Dei ante ikkje kva som venta.

– Før de førte oss ut av byen, låste de oss inn i bilen. Så gjekk de ut og fanga ein mann. Han var sivil, seier tobarnsmora.

Historia som no følgjer, er svært dramatisk.

Ifølge Viktoria, plasserte russarane den ukrainske mannen framfor vindauga på bilen deira. Det var også mange born i bilen, inkludert hennar to døtrer.

Så starta soldatane å torturere mannen.

– Dei skaut han først i den eine skuldra, så den andre. Han skreik veldig høgt, minnast Viktoria.

– Eg tok hetter over hovuda på borna mine og lente dei fram, slik at dei ikkje skulle høyre eller sjå noko.

Stiv av skrekk, berre håpte tobarnsmora at torturen skulle ta slutt.

– Han skreik veldig høgt, gjentar ho.

– Så skaut soldatane han i det eine kneet, og deretter i det andre. Til slutt skaut dei han i hovudet.

Viktoria ristar svakt på hovudet.

– Dei gjorde det for å skremme oss. For å vise oss at dei kunne gjere akkurat som dei ville.

Blei tvangsdeportert

Deretter blei dei køyrd over grensa til Russland, dei blei tvangsdeportert.

Til slutt klarte familien å ta seg vidare til Norge.

Ifølge Viktoria si forklaring, var ho altså offer for og vitne til fleire krigsforbrytelsar.

– Det er tungt å minnast dette, seier ho med tårer i auga.

– Beklagar at vi stiller alle desse spørsmåla, vi veit det er tungt for deg.

– Eg ville at intervjuet skulle finne stad. Eg vil at heile verda skal vite kva som skjer, og korleis det skjer, seier ho bestemt.

Ho vil at politiet skal vite også, i tilfelle ho kan bli eit vitne i ei framtidig rettssak mot russiske soldatar.

– Eg vil at soldatane skal straffast i samsvar med Ukrainas lover, slår ho fast.

Kripos sitt mål

For Kripos er innsamling av informasjon frå ukrainske flyktningar ein viktig jobb.

– Målet er å sikre bevis på norsk side til bruk i framtidige etterforskingar, enten her eller i andre land, seier seksjonsleiar Tone Lill Solstad.

Ho legg til at Kripos per no ikkje har mistenkte blant flyktningane som er i Norge.

Informasjonen Kripos får inn, deler dei internasjonalt med Europol og Eurojust.

– På den måten kan andre land som har noverande eller framtidige etterforskingar bruke den informasjonen, forklarer Solstad, og legg til at slikt internasjonalt samarbeid er avgjerande i slike saker.

– Det er veldig få land som har alle vitna på si eiga jord, så vi er nøydde til å jobbe saman, understrekar Solstad.

– Ingen krigsforbrytarar skal kunne føle seg trygge, slår ho fast.