– Dei er djevelen på jord
ODESA, UKRAINA (TV 2): 84 prosent av ukrainske krigsfangar har blitt torturert eller mishandla i russisk fangenskap, viser ein rapport frå FN. Presten Vasyl Vyrozub er ein av dei.
Elektrosjokk mot nyrene. Spiker under fingerneglene. Naken i iskaldt fangehull.
På det verste, var han ikkje sikker på om han ville overleve. No har presten Vasyl Vyrozub ein klar beskjed til Russlands president:
– Du har gjort ein veldig stor feil.
Skulle hente falne – blei fanga
Vyrozub sitt mareritt, begynte heilt i starten av krigen.
24. februar, på den første dagen av fullskalainvasjonen, gjekk dei russiske styrkane til angrep på Slangeøya i Svartehavet. Dei ukrainske soldatane som forsvarte øya, kom med ein klar beskjed til invasjonshæren: «Russiske krigsskip, dra til helvete!»
Det var det siste livsteiknet frå soldatane, og alle trudde dei blei drepne av russarane.
– Vi drog difor ut med eit redningsskip for å hente dei falne, fortel presten.
Men då skipet deira nærma seg Slangeøya, blei dei tatt til fange av dei russiske styrkane. Då viste det seg at soldatane og dei sivile som hadde vore på øya, også var tatt til fange. Ingen hadde blitt drepne i angrepet.
Elektrosjokk og nåler
Først blei alle fangane frakta til den okkuperte Krimhalvøya.
– Dei stilte de same spørsmåla om og om igjen, seier Vyrozub.
Mest interessert var russarane i den ukrainske sikkerhetstenesta SBU.
– Dei spurte: «Kva gjer du for SBU? Kva avdeling i SBU jobbar du for?»
Presten stod på sitt: At han ikkje jobba for etteretninga, og at han støtta heimlandet Ukraina.
Etter 11 dagar på Krim, blei han frakta til Russland.
Då starta torturen.
– To menn strekte beina ut i spagat og vrei armane bakover, seier presten, og viser korleis han blei tvinga til å stå i ei smertefull stilling med hovudet inn mot veggen.
– Så slo dei meg i hovudet slik at det small inn i veggen. Dei brukte også elektrosjokk mot nyrene, og stakk spiker inn under neglene.
Han fortel vidare at han ofte blei kasta inn på ei lita, iskald celle. Naken.
– Det var ingen toalett der. Og fleire andre hadde vore der før meg. Stanken av urin og avføring satt seg fast i lungene.
Presten klemmer hardt på korset som heng rundt halsen.
– Eg fekk ikkje mat eller vatn. Det var så lite og kaldt, eg kunne ikkje flytte på meg. Etter fire dagar, besvimte eg, seier Vyrozub.
Satt 70 dager i russisk fangenskap – her forteller han sin historie
FN: – Sjokkerande
I slutten av mars la FNs kontor for menneskerettar i Ukraina fram ein rapport om tortur av krigsfangar. FN har intervjua rundt 400 fangar på begge sider.
FN opplyser at Ukraina gir full tilgang til fangane, mens Russland gir null tilgang. Difor har FN berre fått snakka med lauslatne ukrainske krigsfangar. Blant dei, fortel 84 prosent om tortur og mishandling.
Også Ukraina blir skulda for mishandling av krigsfangar, men i langt mindre grad. Hovudfunna i rapporten kan du lese her.
FN konkluderer med at forholda for dei ukrainske krigsfangane er sjokkerande.
– Trur vi må tilgi
Vi spør fader Vasyl om han nokon gong kan tilgi russarane som torturerte han. Han trekk pusten djupt og tenker seg godt om før han svarer.
– Det er veldig vanskeleg. Men eg trur vi må tilgi. Ikkje for deira skyld, men for å ta vare på vår eiga sjel. For å halde sjela vår rein.
Han ristar på hovudet før han held fram.
– Men har du sett dei siste videoane? Dei skjærer hovudet av ein av våre soldatar. Ein levande person!
No ropar presten så høgt at det ljomar gjennom kyrkjerommet.
– Kven er det som gjer slikt? Dei er ikkje menneske. Forstår du kva slags vondskap vi kjempar mot?
– Dei er manifestasjonen av Satan på denne jord!
Han har ein klar beskjed til Russlands president Vladimir Putin.
– Russarane trudde dei skulle ta Ukraina på nokre dagar. Dei kom hit for å slappe av. Men Putin tok veldig feil. I løpet av våre 30 år som uavhengig land, har ein ny nasjon blitt født. Vi er eit fritt land.
Sett fri etter 70 dagar
Etter ti lange veker i fangenskap, blei Vyrozub sett fri som følgje av ei fangeutveksling.
– Då eg såg det ukrainske flagget, og våre soldatar sa: «Ære til Ukraina» ... Eg hadde så stor klump i halsen at eg nesten ikkje klarte å svare.
Klumpen i halsen kjem tilbake og presten må ta ei lita pause.
– Det var då eg innsåg at eg faktisk var heime igjen, smiler han gjennom tårene.
Bønn til Vesten
Presten seier han har ein viktig beskjed til alle landa som støttar Ukraina:
– Ikkje bli lei av å støtte oss. Vi kjempar ikkje denne krigen berre for vår eigen del, men for dykkar også. Viss vi ikkje stansar russarane her, så kjem dei til dykk, seier han med eit kraftig nikk for å understreke poenget.
Så reiser han seg for å førebu seg til årets viktigaste høgtid: påska. Då TV 2 besøkte kyrkja i påska i fjor, satt han i fangenskap og soknebarna var frå seg av bekymring.
No er presten tilbake der han høyrer heime.
– Eg er veldig glad for å vere her. Samtidig er eg trist for at vi ikkje har vunne krigen enno, og fordi mange ukrainarar framleis sit i russisk fangenskap. Men vi kjem til å vinne denne krigen, slår han fast.
Må feire for borna sin del
– Det er viktig at vi feirar alle høgtider som vanleg slik at borna våre ikkje tenker på at det er krig. Vi vil ikkje la vondskapen og hatet komme inn til våre familiar, seier presten.
På påskedag strøymer soknebarna til kyrkja i hopetal for gudsteneste og for at presten skal velsigne dei tradisjonsrike påskekorgene, som bugnar av kaker og andre godsaker.
Køane ved kyrkja går fleire hundre meter kvar veg, mens Vyrozub går rundt og velsignar alle.
– Vi takkar Gud for at han er tilbake, seier ein av dei frammøtte, Andrij.
– Vi har venta så lenge på dette, seier ein av dei trufaste kyrkjegjengerane, Lidia.
– Måtte vår siger komme snart!
Menigheten har også gjort sitt for å få presten tilbake i form.
– Haha, ler Vyrozub, og klappar seg på magen.
– Eg gjekk ned over 15 kilo i fangenskapet. Men no har eg fått dei tilbake – og litt til, seier han og ler godt.